EKONOMIA JARDUERAK: ERAGILEAK ETA SEKTOREAK

*(Gain honetan ere Power Pooint office 365-rekin eskemak egiten irakatsiko dugu)

*Laguntza fitxak

*Ikaslearen ariketak

EKONOMIA SEKTOREAK

 EKONOMIA - JARDUERA

• Ekonomia jarduera esaten diogu gure beharrak asebetetzeko produktuak eta zerbitzuak lortzeko edozein prozesuari.

• Ekonomia jarduera hiru fase ditu: ekoizpena, banaketa eta kontsumoa.

• Ekonomia da alderdi guztiak aztertzen dituen zientzia.

 EKONOMIAREN FASEAK

• Ekoizpena : ekonomia jarduerak sortzen dituen ondasun eta zerbitzu guztiak dira.

• Banaketa : ekoizpen hori kontsumitzaileei hurbildu behar zaie. Beraz, ondasunak eta zerbitzuak saltokietan banatzen dira, haien bitartez merkaturatzeko.

• Kontsumoa : jendeak bera beharrak asebetetzeko erosten ditu produktu horiek. Horrixe esaten zaio kontsumoa.

 EKONOMIA SEKTOREAK

• Lehen sektorea: N aturatik elikagaiak eta lehengaiak lortzeko gauzatzen diren jarduerak: nekazaritza,abeltzaintza,arrantza eta baso-ustiapena.

• Bigarren sektorea: N aturatik ateratako lehengaiak produktu landu bihurtu. Adibidez: industriak, eraikuntzak, meatzaritzak eta energia iturrien ustiapenak.

• Hirugarren sektorea: E z du ondasun materialik sortzen. Gizarteari zerbitzua eman. Sektore honetan biltzen dira: merkataritza, garraioa, osasuna, hezkuntza...

 NORK ESKU HARTZEN DUTE EKONOMIA-JARDUERAN? 6. PERTSONAK

• Ekoizpenean enpresei eta estatuari beren lana eta kapitala eman.

• Ekoizten diren ondasunak eta zerbitzuak kontsumitzen dituzte.

ENPRESAK

• Jabetza: enpresak publikoak , estatuarenak badira edo beste administrazio batzuenak(udalak, diputazioak....etab) edo pribatuak, pertsona edo erakunde partikularrenak.

• Lau enpresa mota tamaina edo urtean zenbat euro fakturatzen duten arabera: mikroenpresak, enpresa txikiak, enpresa ertainak eta enpresa handiak.

ESTATUA

• Herrialdeko ekonomia-jarduera arautzeko arauak egin.

• Sektore pribatuaren jarduera sustatu, diru-laguntzak emanez.

• Enpresak sortu, sektore estrategikoetan eta zailtasun sektoreetan.

• Zerbitzu publikoak eman (hezkuntza, osasuna, posta...), eta, ondasun eta zerbitzu ugari bereganatu.

• Lanpostu ugari sortu , zerbitzu publikoak emateko.

• E statuak zergak biltzen ditu jarduera horiek finantzatzeko.

Ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko:

• -Natura baliabideak.

• -Kapitala.

• -Ezagutza.

• -Lana.

Ekoizpen-faktoreak

• - Berriztagarriak: Ez dira agortzen edo denbora gutxian birsortzen dira.

• - Ez berriztagarriak: Agortu egiten dira. Beharrezkoa da enpreseentzat.

Natura-baliabideak 

• Natura-baliabideak ez direnak.

• - Kapital fisikoa: Elementu materialak (eraikinak, makinak, tresnak...).

• - Giza kapitala: Langileen trebetasun edo prestakuntsa maila eta esperientzia.

• - Finantza kapitala: Enpresa bat sortzeko eta bere jarduerari eusteko behar den dirua .

Kapitala 

• Ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko teknikak:

• - Eskuzko ekoizpena: Gizakien indarra eta tresnen erabilera.

• - Ekoizpen mekanizatua: Makinen indarra. Langileek makinen erabilera.

• - Ekoizpen errobotizatua: Makinek tresnak jarri eta tresnak kontrolatu.

Teknologia

• Guztiek ezin dituzte teknologia aurrerapenak baliatu:

• -Teknologia -ikerketaren, garapenaren eta berrikuntzaren emaitza (I+G+B)- garestia da.

• -Ekonomia jardueren teknifikazioa jarduera motak baldintzatzen du.

Lana
Giza jarduera, fisiko edo intelektuala eta beharrezkoa ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko . Diru-sarreren iturri nagusia.


BIZTANLERIA ETA LANA 


Biztanleria ekonomikoki aktiboa

• Biztanleria aktiboa: ondasunak eta zerbitzuak emateko prest dauden pertsonek (16 urtetik aurrera):

• Landunak: enplegua dutenek.

• Langabeak: lanik ez dutenek, baina lan bila dabiltza .

Biztanleria ekonomikoki ez-aktiboa

• Biztanleria ez-aktiboa: landutzat edo langabetzat hartzen ez diren pertsona guztiak. Adibidez:

• Ikasleak

• Erretiratuak edo pentsiodunak

• Lanerako ezinduak

Lan merkatuaren antolaketa

• Soldatapekoak: beste pertsonen konturako lan. Lana soldata baten truke.

• Langile autonomoak: norberaren konturako lan.

• Beste langile batzuk kooperatibetan. Etekinak banandu eta erabakiak denon artean.

• Enplegu-emaileek eta langileek lan-baldintzak negoziatu, eta kontratuan gauzatu (kontratuaren iraupena, kategoria, soldata…).

• Herrialde bakoitzean, lege multzo bat, ezin dira urratu lan-kontratua egitean.

• Hainbat kontratu-modalitate: finkoa, obra edo zerbitzu kontratua, praktikaldikoa…

Lan negoziazioa: ugazaben elkarteak eta sindikatuak 24.

• Askotan enpresaburuen eta soldatapekoen interesak ez datoz bat.

• Negoziazio konplexuak adminiztrazio publikoen, enpresen eta langileen artean.

• Lan-baldintzak arautzeko negoziazio kolektiboa.

• Lan baldintzak onartzean, lan hitzarmenetan jaso.

• Enpresa federazioek enpresak ordezkatu.

• Sindikatuek langileak.

• Enpresa bakoitzean, langileen ordezkari (enpresa txikietan) edo enpresa batzorde batek (konpainia ertainetan eta handietan) langileen ordezkari.

Langabezia arazoa

• Langabezia lanik ez izatea.

• Hainbat mota:

• Langabezia ziklikoa edo koiuntura-langabezia:

• Ekonomiaren hazkundearen erritmoaren arabera : krisialdietan areagotu, eta garapen handietan murriztu.

• Urtaroaren araberako langabezia :

• Ekonomia jarduerak urtean zeharreko aldaketek eragin: ostalaritza eta nekazaritza.

• Egitura langabezia: langileek eskatzen diren lanpostuetarako prestakuntza ez izateagatik.

• Langabezia teknologikoa: teknikak hobetzeagatik eta enpresa automatizatzeagatik jendea kaleratzea.

• Jendea langabezian, kontsumoak behera, eta enpresek ezin ekoizpen osoa saldu.

• Zerga gutxiago, estatuaren gastuak areagotu, estatuak langabezia prestazio gehiago ordaindu behar. Diru gutxiago beste partida batzuetarako.

Ondorioak

• Ezkutuko ekonomia areagotu deklaratu gabeko jarduerak. Jarduera horiengatik, zergarik ez ordaintzea.

• Langabeziak pertsonen jarreran eragina.

EKONOMIA-JARDUERAREN ANTOLAKETA: EKONOMIA-SISTEMA

• Ekonomia-sistema:Gizartearen ondasunak eta zerbitzuak nola sortu eta etekinak biztanleen artean nola banandu.

IRAUPENEKO SISTEMA

• Oinarrizko beharrak asetu.

• Lurra landu, inguruan dauden materialekin eraiki, arropa beraiek egin…

• Trukaketak azokan.

• Gizarte hau oso gutxi.

MUNDUKO EKONOMIA SISTEMA NAGUSIAK

SISTEMA KOMUNISTA

• Ez du ekoizpen-bitartekoen jabetza pribatuan onartzen.

• Ekonomiaren alderdi guztiak kontrolatu. Estatua enpresaren jabea. Berak erabaki zer gizarte, zer eta zenbat ekoitzi behar, produktuen prezio zehaztu …

• Gaur egun, oso herrialde gutxietan.

SISTEMA KAPITALISTA

• Munduko ekonomia- sistema nagusia.

• Ezaugarriak:

• Jabetza pribatukoak.

• Etekina lortzea.

• Enpresek egindako produktu kantitatea eta produktuen prezioaren bidez arautzea.

• Lehia askea: edozein pertsonak edo enpresek nahi duen ekonomia- jarduera egin dezakeela indarrean dagoen legedia betetzen badu.

• Monopolioa: Enpresa bakar batek kontrolatzea produktu baten ekoizpena eta salmenta.

• Oligopolioa: Produktu baten kontrola enpresa gutxi batzuen eskuetan.

• Herrialde kapitalista: Estatuek oso gutxitan esku hartu ekonomian. Jabetza pribatua errespetatzen eta legeak bete.